“Mưa xuân” ướt đẫm bi kịch lỡ làng của mối tình đầu trinh khiết mùa xuân

           Không biết vô tình hay hữu ý mà tạo hóa đã ban tặng con người bao vẻ đẹp mong manh, dịu dàng, sâu lắng mà cũng khá đậm đà, hằn sâu. Và trong những cái đẹp đầy vẻ hư hao ấy, có nhiều sự vật chỉ đẹp nhất, rực rỡ, ấn tượng nhất khi nó đương vào độ phai tàn, khi bắt đầu rơi rụng, mất mát. Nhìn màu tím ngát pha chút trắng dịu dàng trong mát của hoa xoan ngày cuối xuân mà lòng thấy sẽ sàng, rung động bâng khuâng về một nét đẹp đang tàn phai mà rực rỡ. Cái bình dị, thô sơ nhưng làm nên nét duyên quê, hồn quê, tình quê và sắc quê riêng. Hoa xoan trong làn mưa xuân giăng mắc hư ảo cứ rơi, rơi trong tơi bời, trong tan tác để một lần cuối phô hết cái đẹp của mình, làm nhói lòng người bao cảm xúc trong trẻo, bao hoài nhớ, hoài thương về cái ngày xưa tinh khôi đã qua. Và chính lúc ấy, đi về trong điệu hồn ta là điệu hồn cảm xúc của Nguyễn Bính cám thấu cái thần thái mưa xuân, cái mối tình đầu nhỡ nhàng của cô gái đang tuổi xuân thì ở chốn đồng quê nội cỏ Việt Nam thân yêu. Cảnh và tình như những sợi ngang, sợi dọc đan quyện vào nhau để hồn ta rung lên lời tha thiết, bật lên tiếng nghẹn ngào “Bữa ấy mưa xuân phơi phới bay/ Hoa xoan lớp lớp rụng vơi đầy…”

Mưa Xuân – Nguyễn Bính

Em là con gái trong khung cửi
Dệt lụa quanh năm với mẹ già
Lòng trẻ còn như cây luạ trắng
Mẹ già chưa bán chợ làng xa

Bữa ấy mưa xuân phơi phới bay
Hoa xoan lớp lớp rụng vơi đầy
Hội chèo làng Ðặng đi ngang ngõ
Mẹ bảo: "Thôn Ðoài hát tối nay"

Lòng thấy giăng tơ một mối tình
Em ngừng thoi lại giữa tay xinh
Hình như hai má em bừng đỏ
Có lẽ là em nghĩ đến anh

Bốn bên hàng xóm đã lên đèn
Em ngửa bàn tay trước mái hiên
Mưa chấm bàn tay từng chấm lạnh
Thế nào anh ấy chả sang xem!

Em xin phép mẹ, vội vàng đi
Mẹ bảo xem về kể mẹ nghe
Mưa bụi nên em không ướt áo
Thôn Ðoài cách có một thôi đê

Thôn Ðoài vào đám hát thâu đêm
Em mải tìm anh chả thiết xem
Chắc hẳn đêm nay giường cửi lạnh
Thoi ngà nằm nhớ ngón tay em

Chờ mãi anh sang anh chẳng sang
Thế mà hôm nọ hát bên làng
Năm tao bảy tuyết anh hò hẹn
Ðể cả mùa xuân cũng nhỡ nhàng!

Mình em lầm lụi trên đường về
Có ngắn gì đâu môt dải đê!
Áo mỏng che đầu mưa nặng hạt
Lạnh lùng thêm tủi với canh khuya

Bữa ấy mưa xuân đã ngại bay
Hoa xoan đã nát dưới chân giày
Hội chèo làng Ðặng về ngang ngõ
Mẹ bảo: "Mùa xuân đã cạn ngày"

Anh ạ! Mùa xuân đã cạn ngày
Bao giờ em mới gặp anh đây?
Bao giờ hội Ðặng đi ngang ngõ
Ðể mẹ em rằng hát tối nay?
                               (1936)

          Mưa xuân khởi đầu cho mùa non, khơi lên những rung cảm đầu đời của mối tình trinh khiết trong lòng cô gái xuân quê…

          Đọc thơ Nguyễn Bính, mỗi chúng ta đều bị huyễn hoặc bởi một thế giới chân quê của hương đồng gió nội. Ta cứ đi về mãi theo những bước chân phiêu lãng của kẻ du tử tưởng như quen nhàm nhưng vẫn đầy xao xuyến, vẫn thấy bao điều thắm tươi, mới lạ, xinh đẹp trong cái trong veo của sự bình dị, thô dã. Và “Mưa xuân” là sự khởi đầu cho một không gian nghệ thuật đặc trưng của người thơ “quê mùa như Nguyễn Bính” (Hoài Thanh). Bài thơ được bắt nhịp bởi giọng thơ kể lể, thở than quen thuộc mang đậm chất dân gian. Dường như nhà thơ đang hòa lòng mình theo nhịp đập trái tim của cô gái quê để dẫn dụ người đọc vào thế giới của cảnh xuân, tình xuân theo điệu mưa xuân lả lướt, huyền hoặc chốn quê mùa:

Em là con gái trong khung cửi
Dệt lụa quanh năm với mẹ già
Lòng trẻ còn như cây luạ trắng
Mẹ già chưa bán chợ làng xa

          Khổ thơ mang cái giọng dịu dàng, êm đềm và duyên dáng đặc trưng của cô gái quê trong tuổi xuân thì. Hình ảnh em xuất hiện “trong khung cửi” cùng công việc “dệt lụa quanh năm với mẹ già” đã xác nhận một không gian, thời gian tương hợp, hài hòa với con người đến lạ lùng, tuyệt diệu. Đó là thế giới của sinh bình yên, thuần khiết, thê giới của mùa xuân, thế giới của con gái. Cách giới thiệu của em khiêm nhường mà cũng đầy kiêu hãnh về sự thuần hậu, trong sáng của cung cách sống mang mộng bình yên muôn thuở sau lũy tre làng. Nghệ thuật so sánh “Lòng trẻ còn như cây lụa trắng/ mẹ già chưa bán chợ làng xa” đã tôn lên vẻ đẹp nõn nường, kín đáo của em. Vài lời giới thiệu thôi nhưng đã cất chứa trong lòng nó cả thế giới của xuân tươi, xuân thắm, của con gái xuân thì trinh trắng, tinh khôi, mang nét thơm tho, sáng ngời như tấm lụa bạch. Tâm hồn của cô gái là cả thế giới trong veo những cảm xúc vẹn nguyên, những vẻ đẹp nguyên khối. Nhưng cái cảm xúc mang bản nguyên trong ngời, trinh bạch ấy đã xao động, đã không còn bình yên trong thế giới khung cửi, thế giới con gái kể từ “bữa ấy”, “bữa ấy – mưa xuân”:

Bữa ấy mưa xuân phơi phới bay
Hoa xoan lớp lớp rụng vơi đầy
Hội chèo làng Ðặng đi ngang ngõ
Mẹ bảo: "Thôn Ðoài hát tối nay"

          Ngay từ những nét bút đầu tiên, Nguyễn Bính đã là thi sĩ của mùa xuân, của tình quê, tình xuân. Cái điệu mưa xuân trong khổ thơ đã khiến bao thế hệ bạn đọc nhớ mãi khôn nguôi, đã bị quyến rũ như một thứ bùa không dứt. Cái động thái “mưa xuân phơi phới bay” hòa điệu cùng điệu rơi buồn của “hoa xoan lớp lớp rụng vơi đầy” đã nảy lên hồn cả một khoảng trời xuân thôn dã. Sắc tim của hoa xoan như nhòe mờ dần trong làn mưa xuân nhòa ướt như một nét vẽ mơ hồ cho bức tranh thủy mặc về chốn quê nhà. Tất cả như đang căng lên, phơi phang, ngợp đầy, hừng hực một sắc đẹp, một sức xuân. Tất cả như đang ở độ tuổi dậy thì phơi phới, dào dạt. Sắc xuân, động thái của hồn xuân như đang mang đến xuân tình, làm náo nức tâm hồn xuân của cô gái. Và tiếng trống chèo của hội làng quen thuộc vang lên khiến cô gái thêm phấp phỏng, thêm hồi hộp xốn xang. Đất trời đang trở mình, đang ứa tràn căng ngực một sức xuân, em cũng đang dậy tình cùng xuân. Xuân mang nỗi niềm, mang khao khát của cô gái nhưng chính mưa xuân và hoa xoan phơi phới bay kia cũng chính là tác nhân, là “thủ phạm” để cô bùng dậy đi theo tiếng gọi của rung động yêu đương, của cái tình lan tỏa ngập tràn từ tâm hồn đến không gian đất trời.

          Mưa xuân giăng những mối tơ vương trong lòng người. Sợi tơ trời ấy như đang xe duyên cho những sợ tơ lòng vấn vít, hòa quyện trong mối tình đầu ngây thơ, e ấp, trắng trong mà nồng nàn, tha thiết:

Lòng thấy giăng tơ một mối tình
Em ngừng thoi lại giữa tay xinh
Hình như hai má em bừng đỏ
Có lẽ là em nghĩ đến anh

          Đọc khổ thơ, tôi thực sự thấy sợi tơ lòng của mìn rung lên theo sợi tơ lòng của cô gái, của thi nhân. Nguyễn Bính đã bắt mạch được tâm hồn “lần đầu rung động nỗi thương yêu” của cô gái quê trinh trắng bằng sợi tơ ngôn từ thật tinh, thật mảnh, thật thắm và ý nhị. Sắc thái dân gian ùa vào làm cho cả một thế giới của mưa xuân ngợp một điệu hồn xóm thôn thuần Việt. Từ “giăng tơ” dùng vừa đúng, vừa trúng, vừ tinh, lại vừa tình. Nó là tơ lụa của khung cửi gắn với công việc cô gái quen làm; nó cũng là sợi tơ tình đầu tiên mà lòng cô đang vương mắc. Cho nên cô mới cảm nhận mơ hồ, đầy hoài nghi và bóng gió: “hình như”, “có lẽ”. Hai từ ý nhị đã giãi bày được cái cảm xúc luyến ái đầu đời có mà như không rõ, thực lòng muốn nhưng còn ngập ngừng, e lệ. Mối duyên quê ấy mới vừ được nhen lên còn e ấp như hoa hàm tiếu. Cái gò mà “bừng đỏ” mang chút xấu hổ nhưng sao lại duyên quá, đẹp quá! Cùng với mưa xuân, bóng dáng anh vào lòng em, biến sắc trắng của lòng thành sắc đỏ ngời lên nét mặt. Cái cảm xúc “yêu” hiện lên rõ rệt như đóng dấu trên khuôn mặt nhưng em vẫn như muốn chối, muốn lưỡng lự, ngập ngừng, ngượng nghịu một chút. Cho nên, nỗi nhớ cũng chỉ chạm nhé, hơi vương mà thôi - “Có lẽ là em nhớ đến anh”. Bắt đầu nhớ là em bắt đầu bước vào lãnh địa của tình yêu, của cõi yêu. Yêu và nhớ gắn liền, xoắn xuýt như là bản chất và biểu hiện của một trạng thái cảm xúc duy nhất – Yêu. Do đó, cái sự biến sắc từ trong lòng đến nét mặt kia là dấu hiệu đầu tiên để khởi sự cho những biến động tiếp theo sẽ xảy đến trong lòng cô gái, trong cuộc sống và cả cuộc đời của cô. Em đã giã từ vương quốc bình yên của khung cửi, của một cô bé ngây thơ để nhập tịch vào địa phận quốc gia của cô gái e lệ, đằm thắm. Em giã từ thế giới bình yên muôn thuở của tuổi dại để bước ra thế giới của mưa xuân, tình xuân. Em dệt tấm lụa bạch cuối cùng của lòng thơ trẻ để bước đi cùng với mùa xuân dệt tấm chân tình cho mối tình đầu, để được tự mình làm một con thoi yêu.

… từ đó, cô gái – con thoi yêu - đã sống hết mình cho mối tình thơ, cho tình đầu cùng mưa xuân…

          Những cảm xúc luyến ái đầu đời vốn đẹp, tinh và trong. Để thể hiện cảm xúc đó của cô gái xuân, Nguyễn Bính đã dùng lối diễ đạt khá ý nhị, tình tứ, làm bật lên cả những tình cảm tưởng như mong manh, mơ hồ nhất:

Bốn bên hàng xóm đã lên đèn
Em ngửa bàn tay trước mái hiên
Mưa chấm bàn tay từng chấm lạnh
Thế nào anh ấy chả sang xem!

          Màn đêm buông nhưng không phải là dấu hiệu của một cái kết nào. Nó chính là một khởi đầu – khởi đầu cho một mối tình bằng cuộc hò hẹn đầu tiên, khởi đầu cho những rung động, những hồi hộp, hân hoan, cũng là sự khởi đầu cho cái bi kịch lở dở của sau này. Hàng xóm bốn bên lên đèn cũng là lúc em thắp lên trong lòng những náo nức vẹn nguyên trước cuộc hò hẹn. Cái cách “em ngửa bàn tay dưới mái hiên” xem mưa thật chân quê. Những chấm mưa chợt lạnh, một cái lạnh nhẹ nhàng, lan tỏa nhưng cũng đủ sức làm lòng em thêm xốn xang. Nó là lời thì thầm mời mọc của mưa xuân, của tình yêu tuổi trẻ. Chấm lạnh của giọt mưa xuân xui khiến lòng em tin vào một ý niệm như bất biến, một niềm tin thanh khiết và mãnh liệt “thế nào anh ấy chẳng sang chơi”. Tin, mong, nhớ, khao khát, hy vọng… tất cả làm nên một thế giới tâm hồn đa chiều của cô gái quê trong những rung động đầu đời. Để rồi tất cả thôi thúc em, để em xăm xăm trong màn đêm đến nơi hò hẹn, tình tự:

Em xin phép mẹ, vội vàng đi
Mẹ bảo xem về kể mẹ nghe
Mưa bụi nên em không ướt áo
Thôn Ðoài cách có một thôi đê

          Cái động thái “vội vàng” không chỉ là là vội vàng bước đi mà còn là cái vội vàng của nỗi lòng đầy khao khát dâng tràn. Em đi nhanh nhẹn chẳng khác nào một con thoi đang thoăn thoắt đưa dưới muôn ngàn sợi tơ mưa, sợi tơ tình đan dệt mối duyên tình đầu. Không hiểu sao đọc đến khổ thơ này, tôi luôn hình dung một cô gái chào mẹ nhanh, bước đi nhanh, thậm chí xống áo chưa kịp sửa sang chỉn chu để bước ra đường, để đến với hội làng Đặng. Một mình trong mưa xuân nhưng em nào thấy cô đơn, nào có tủi hờn. Vì mưa chỉ là mưa bụi thôi nên không ướt áo. Mưa lây rây lả lướt như thêm gợi tình, gợi buồn, giăng trong lòng em cảm xúc về tình yêu đẹp đẽ, trinh khôi. Màn mưa huyền hoặc trong bóng đêm huyền bí như thêm cho cái tình của em một nét lãng mạn, một nét duyên e ấp, chúm chím. Và khi lòng yêu dâng đầy, thì mọi khoảng cách trở nên gần gũi, thậm chí vô nghĩa, tiêu tan. Thôn Đoài chỉ cách có một thôi đê thôi, có xa xôi gì đâu. Em “vì hoa nên đánh đường tìm hoa”, không quản ngại, không bận lòng vì những khoảng không địa lý ngắn ngủi. Thôi đê cứ nâng bước chân em, cứ truyền cho nó những cảm xúc của tình xuân cho lòng xuân thêm lai láng.

…để rồi, em đến hội vẫn mong, ngóng, chờ và tìm… “anh”:

Thôn Ðoài vào đám hát thâu đêm
Em mải tìm anh chả thiết xem
Chắc hẳn đêm nay giường cửi lạnh
Thoi ngà nằm nhớ ngón tay em

          Em đến hội. Thôn Đoài vẫn hát Chèo thâu đêm, những giai điệu ngọt ngào, ngât ngất của đồng quê nội cỏ quê ta. Nhưng em đâu có để ý. Lòng em, tâm trí em không có âm thanh, hay nói đúng hơn là không có chỗ dung nạp âm thanh ấy. Em chỉ có một hướng, một đích duy nhất là anh. Không anh tất cả đều vô nghĩa, nhạt nhẽo, nhòa mờ, không còn ý vị. Mọi người mong chờ Hội làng Đặng để nghe đám hát Chèo thôn Đoài thim ngược lại, chẳng mấy tha thiết. Cảm xúc nhớ mong, chờ đợi, khao khát nay đã thành hành động dõi tìm, kiếm tìm diết dóng. Hình ảnh cô gái chen chân giữa đám hội đông đúc, náo nhiệt cứ mải kiếm tìm, chạy chỗ. Ánh mắt cô thao thức, dõi soi về nhiều hướng, bàn chân cứ bước, cứ kiếm hoài khắp đám hội. Cô như muốn dõi xa, muốn nhìn thấu khắp không gian để thấy bóng hình anh trong bao người của đêm hội. Và trong phút mong ngóng ấy, cô đã mang trong lòng chút hoài thương, hoài nhớ về cái không gian thơ dại hoa niên của khung cửi xưa. Nguyễn Bính đã phát hiện khá tinh cái phút nhìn lại, cái khoảng lặng của tân hồn cô gái khi nghĩ đến khung cửi, thoi ngà lạnh lẽo trong cô đơn, trong mong đợi. Ở đây có sự giằng co trong tâm trạng cô gái. Cô bỏ mặc giường cửi lạnh, thoi ngà nhớ trong đêm mưa để đi đến với tình yêu, với hẹn hò những cô lại khôn nguôi nhớ nó, thương nó. Nhưng ở đây cũng có sự đồng vọng, thậm chí là đồng nhất tâm trạng cảu cô gái – khung cửi – thoi ngà. Tất cả đều đơn chiếc, nhớ mong, chờ đợi trong đêm xuân. Tương phản mà đồng nhất, ngoại cảnh và nội tâm như hòa làm một nói lên lời tự bạch, nói lên lời độc thoại sâu kín của cô. Tất cả đang là mùa xuân, đang giữa trời mưa xuân nhưng cũng đang diễn ra sự phôi pha, mầm biệt ly bất ngờ. Phút lắng lòng để nhìn lại ấy của cô gái như dự cảm trước điều chẳng lành – một bi kịch thấm thía suốt đời cô. Mưa xuân gieo mầm sống, mầm đẹp, mưa xuân giăng tình, thổi bùng ngọn lửa yêu nhưng mưa xuân cũng rơi những giọt buồn, giọt sầu tủi lạnh lùng – lạnh lùng vì chút ngây thơ đã mất, tủi sầu vì duyên đầu dở dang. (Còn tiếp)